Vlier
Sambucus nigra L.
Nederlands: vlier, gewone vlier, vlierstruik, de zwarte vlier
Frans: Sureau commun, Sureau noir
Duits: Holunder, Flieder, Schwarzer Holunder
Engels: European Elder
Italiaans: Sambuco
Naam
De naam ‘Sambucu’ is misschien ontstaan uit ‘Sambyke’, dat is de naam voor harp uit vlierhout bij de Romeinen. Maar mogelijk is hij ook gegroeid uit ‘Sandex’ wat rood sap of rode houtsoort betekent. Het tweede naam deel ‘nigra’ betekent zwart in het Latijn en heeft betrekking op de zwarte bes vrucht. De L. staat voor Linnaeus die in 1733 een botanische classificatie uitgedokterd had en de vlier voor het eerst met deze naam hierin klasseerde.
Historie
Vroeger plantte men de vlier vlak bij de boerderij. Men geloofde dat de vlier bescherming bood tegen kwade geesten, vliegen en ongedierte. Bovendien trok het de goede geesten aan. Het verhaal gaat dat Vrouw Holle, Vrouw Ellhorn of Hyldemoer er in woonde en zorgde voor het gezin. Vrouw Holle is overigens een andere benaming voor de Germaanse godin Hel, de koningin van de onderwereld, die ook een taak had in het begeleiden van de geesten van het overledenen naar het schaduwland. Deze associatie van de vlier met de dood bestond ook bij de Kelten. Deze verbonden de vlier met de onderwereld en nog lang werd door doodgravers een takje vlierbloesem op hun hoed gestoken als ze ergens een overledene gingen ophalen.
Zoals wel meer met macht beladen bomen en struiken kreeg de vlier na de kerstening (massaal bekeren van de heidense volkeren tot het christendom) van onze streken een eenzijdig slechte reputatie. Ook zou het kruis waaraan Christus werd gekruisigd van vlierhout zijn gemaakt. Na zeggen is de vlierboom gestraft en werd een broze struik. Doch zij behield haar sterke en krachtige werking.
De Bijbelse figuur Judas Iskariot heeft zich na het verraden van Jezus opgehangen aan de vlier. Het bijzondere is dat de vlier de favoriete gastheer van het Judasoor. Het zwammetje lijkt op een oor en is blinkt niet uit door een uitzonderlijke smaak. Ze worden vooral verwerkt in salades en soepen, maar ook in de vegetarische keuken zijn ze natuurlijk goed te gebruiken.
Signatuur
De vlier is een winter kale heester. Laat in mei, begin juni hangen de bloemschermen aan de takken. Het frappante van de vlier is dat de bloemen zich richten naar het licht. Doch de bessen richten zich naar beneden. Ze zijn dieppaars, bijna zwart van kleur, vandaar het achtervoegsel ‘nigra’ in de Latijnse naam.
Typologie
Het is een persoon die vriendelijk, vrolijk, zacht en meegaand kan zijn. Het is een persoon die een sterk aanpassingsvermogen heeft. Hij voelt zich overal gauw thuis en is in elke situatie heel buigzaam. Hoe harder je haar snoeit des te harder zij blijft terugkomen. Het getuigd van een zekere koppigheid en taaiheid. Met een strenge en statige ondertoon.
Inhoud stoffen
Looistoffen
Flavonen
Kalium
Calcium
Alkaloïden
Vitamine B4 en C
Slijmstoffen
Geneeskrachtige werking
Luchtwegen
Werkt hoeststillend, ademhaling stimulerend, zweet verwekkend en diuretisch. Verhoogt de weerstand, bij griep, verkoudheid, keelpijn, amandelontsteking, bronchitis en astma.
Bloedvaten
De looistoffen hebben een samentrekkende werking en daardoor versterken ze de bloedvaten. Flavonoïden werken versterkend op bloedvatwand van de capillairen. Het reinigt het bloed en vult daar waar nodig is aan.
Spijsvertering
De spijsvertering wordt geactiveerd door de aanwezigheid van organische zuren zoals citroenzuur en wijnsteenzuur.
Contra indicatie
Zwangere vrouwen. Bij buitenissig gebruik – dus in hele grote hoeveelheden – is vlier stek laxerend en wordt de samentrekkende werking verdubbeld. Diabetes en bij darmontsteking geen vlier. Bij de ontwikkeling van colitis ulcerosa is vlier niet aanbevolen.
Gebruik en toepassing
De bloemen van de vlier staan bekend om hun ontstekingsremmende werking. Ze zijn vooral geschikt voor inwendig gebruik bij allergieën, maar kunnen ook (in combinatie met azijn) verwerkt worden in een lotion om een jeukende huid te kalmeren (vooral bij allergische reacties). Het is ook handig om ze bij de hand te hebben in geval van een insectenbeet. De pijn wordt dan snel verzacht.
Vlierbessen. Als je veel onrijpe bessen eet, kan het zijn dat je hevige buikloop krijgt. Sommigen krijgen braakneigingen, een verhoogde polsslag of een verhoogde urineafscheiding. Dus, de vlier is bij het eten van hele grote hoeveelheden toch een beetje giftig. De blauwzuurglycosiden, waarvan sambunigrine er één is, de vluchtige oliën en een onbekende harsachtige stof van de vlier zijn giftig.
Vooral in de bladeren en de schors zit veel sambunigrine. De bessen zijn licht giftig. Door de bessen te koken, kook je de giftige stoffen eruit. Dan kan je ze gerust gebruiken.
De oude Grieken en Romeinen gebruikten de vlier al als geneesmiddel. In de kruidengeneeskunde gebruiken ze nog de gedroogde bloemen en de binnen bast. Die werken bloedzuiverend, laxerend, urine- en zweetdrijvend. Uit de rijpe bessen kan je een kalmerende hoestsiroop maken.
Bladeren en schors hebben als het ware dezelfde eigenschappen. Ze werken verzachtend en wond helend. Wanneer je ze intern zou gebruiken is haar werking sterk laxerend.
Recepten
Vlierazijn
Voorbereiding:
Vlierbloesem gedurende enkele dagen op niet winderige, warme plek laten drogen. Ervoor zorgen dat de bloesem niet bruin wordt.
Bereiding:
In weckfles of glazen pot wijnazijn gieten en gedroogde vlierbloesem toevoegen, afsluiten en gedurende twee weken in de zon laten trekken. Vervolgens door een fijne doek zeven en in een goed gereinigde glazen fles bewaren voor gebruik.
Thee
Haal de bloemen van de steeltjes en leg ze in dunne lagen te drogen bijvoorbeeld in een mandje. Bewaar de gedroogde bloemen in luchtdicht afgesloten potten. Van deze gedroogde bloemetjes kan je een lekker thee zetten. Deze is urine drijvend en zweetdrijvend. Werkt kalmerend voor het zenuwstelsel. Tevens wordt het ook gedronken bij hoest, angina, waterzucht en constipatie.
Vlierdrank
Van de bloemen is een verfrissende zomerdrank te maken.
Ingrediënten:
- 150 gr droge vlierbloesemschermen
- 2 ½ liter water
- 3 citroen
- vloeibare honing
Bereiding:
Knip de stelen van de schermen. Doe ze in een kan met tweeënhalve liter water. Snij 1 citroen in schijfjes en de andere 2 pers je uit – doe alles in de kan. Dek de kan af en laat dit 24 uur op een zonnige plaats staan. Zeef de drank en voeg er naar smaak vloeibare honing bij. Dit mengsel is ongeveer 2 à 3 dagen in de koelkast houdbaar.
Wat ik lekker vind: 1 liter kan vullen met 20 ml vlierdrank en aanvullen met water. Doe er ijsklontjes, schijfjes citroen bij.
Langere houdbaarheid: ongeveer 3 maanden
Zeef de drank en doe deze in een pan. Doe 2 citroen en 5 stuks kruidnagel erbij. Maak alles op smaak met zoetstof (honing, Stevia, kokosbloesem suiker). Warm het sap nu op tot het net niet kookt. Vul er flessen mee. Het gemakkelijkst zijn de flessen met een schroefdop.
Vlierbessensiroop
De zwarte bessen van de vlier zijn rijp vanaf augustus tot september. Al heel lang maken bezorgde (groot)moeders er siroop tegen griep en verkoudheid van. Als je voor je huisgenoten een gezonde hoestdrank wilt maken, moet je de zwarte bessen van de vlier plukken. De groene bessen zijn licht giftig. Let dus op.
Ingrediënten:
Bessen
Bereiding:
Pluk bessen van de vliersoort die 5 groene bladeren per stengel heeft. Dat is de goede. Je wast de bessen en doet ze in een kookpot. Je laat ze even opkoken en doet ze dan in een neteldoek. Druk het sap goed uit. Bij 1 liter sap voeg je een halve kilo kandijsuiker. Je neemt de siroop onmiddellijk van het vuur, als hij begint te koken. Vul er onmiddellijk glazen potjes mee, tot aan de rand. Schroef de metalen deksels erop en zet ze omgekeerd weg. Voor je de potjes vult, kan je er ook nog een takje tijm of rozemarijn in steken. Die kruiden doden ook bacteriën.
Vlierbessenjam
Ga op dezelfde manier te werk als bij de vlierbessensiroop.
Gebruik in plaats van gewone suiker, geleersuiker of geleisuiker. Er bestaat nu een product waarvan je maar een halve kg nodig hebt om een liter vlierbloesem vocht te laten opstijven. (Lees de instructies op de verpakking. )Giet de kokend hete jam in schone potten en draai het schroefdeksel erop. Laat omgekeerd afkoelen. Dan zuigt het deksel zich hermetisch vast. Op die manier kan je de jam een jaar of langer bewaren, zolang je het deksel niet opendraait. Eens de pot open, kan je de jam beter in de koelkast bewaren. Zeker in de zomer. Dan blijft hij lang goed smaken.
Hoestsiroop
Ingrediënten:
- 1 kg verse rijpe vlierbessen
- 2 kaneelstokjes
- Een aantal takjes verse tijm
- Een stuk verse gember
- 250 gram kokosbloesemsuiker
- 1/2 liter water
Bereiding:
Schil de gember en snijd hem in stukken. Spoel de vlierbessen en verwijder de takjes alsook de bessen die nog groen of rood zijn. Gebruik enkel de donker paars-zwarte bessen. Breng het water aan de kook en voeg er de stukjes gember, tijm, kaneelstokjes en vlierbessen aan toe. Laat alles koken op een zacht vuurtje onder gesloten deksel tot de bessen uit elkaar vallen. Giet alles door een fijne zeef en knijp de bessen goed uit met een vork.
Voeg bij dit sap 250 gram natuurlijke suiker en laat het geheel inkoken tot een siroop ontstaat.
Giet de hete siroop onmiddellijk in steriele flesjes en sluit ze daarna af. Bewaar de flesjes op een koele donkere plaats.
Kennis
Kruidenvakopleiding Frigga’s korenbloem
Plaats een reactie: